علامت تجاری و اختیاری یا الزامی بودن و استفاده از آن

در کشور ما حق انحصاری استفاده از علامت با ثبت بدست می آید اما واقعیت این است که علامت تجاری با ثبت ارزشاقتصادی پیدا نمی کند، بلکه مرورزمان و استفاده و تبلیغ بیشتر ارزش اقتصادی یافته و روزبه روز به اعتبار آن افزوده می شودو ثبت علامت بدون استفاده یک مانع مصنوعی در مقابل ثبت علائم جدید است.
به همین دلیل در قوانین بیشتر کشورها، لزوم استفاده از علامت تجاری ثبت شده مورد تصریح قرار گرفته است برای عدم استفاده از علامت ثبت شده در مدت معین، ضمانت اجراهایی پیش بینی شده است. معمول و متعارف این است که هر شخصی علامتی را ثبت کند، باید آن را مورد استفاده قراردهد و حق ندارد آن را احتکار کند و دیگران را از دسترسی به آن محروم نماید. در آمریکا اصطلاحی هست که می گویند: "علامت را استفاده کن و گرنه آن را از دست خواهی داد" .در انگلیس حسن نیت متقاضی در مورد استفاده از آن ضروری است. اگر بعد از ثبت معلوم شود که او علامت را به قصد ذخیره سازی و به عنوان مقدمه برای استفاده د رآینده به ثبت رسانده و یا به منظور جلوگیری از دسترسی به آن ضروری است. اگر بعد از ثبت معلوم شود که او علامت را به قصد ذخیره سازی و به عنوان مقدمه برای استفاده در آینده به ثبت رسانده و یا به منظور جلوگیری از دسترسی رقبا به علامت مورد دلخواه، به ثبت رسانده و یا به منظور جلوگیری از دسترسی رقبا به علامت مورد دلخواه، به ثبت آن اقدام کرده چنین علامتی قابل ابطال است. بند 4 ماده 47 قانون علایم تجارتی 1994 انگلیس بر این امر تاکید دارد.
در حقوق ایران، ماده 41 قانون 1386 اینگونه مقرر کرده است: "هر ذینفع که ثابت کند که مالک علامت ثبت شده شخصا یا به وسیله شخصی که از طرفاو مجاز بوده است، آن علامت را حداقل به مدت 3 سال کامل از تاریخ ثبت تا یک ماه قبل از تاریخ درخواست ذینفع استفاده نکرده است، می تواند لغو آن را از دادگاه تقاضا کند."
در حالیکه در قانون ثبت علائم و اختراعات 1310 در مورد عدم استفاده از علامت تجاری مقرره ای وجود نداشت. در نتیجه عده ای تقاضای ثبت علامت تجارتی دیگران را می دادند و چنانچه موفق به ثبت علامت می شدند، این علایم را به کار نمی بردند، چرا که تولیداتی نداشتند. با این وضعیت مالکین قبلی علامت، از ثبت علامت خود توسط دیگران مطلع نمی شدند. از طرفی براساس ماده 22 قانون ثبت علائم و اختراعات "کسی که نسبت به ثبت های راجع به علامتی از تاریخ ثبت تا سه سال اعتراض نکرده باشد دیگر نمی تواند نسبت به ثبت آن اعتراض نماید مگر اینکه ثابت کند معترض علیه در حین ثبت عالم بوده است به این که علامت را خود معترض یا کسی که به معترض علامت را انتقال داده، قبلا به طور مستمر استعمال کرده ...". لذا چنانچه مالک علامت در مهلت مقرر اعتراض نمیکرد با سپری شدن این مدت حق اعتراض مالک ساقط می شد. در نتیجه کسی که علامت را ثبت میکرد، علامت را در انحصار خود داشت. قانونگذار برای رفع این خلاء قانونی (عدم وجود ماده ای در مورد عدم استعمال علامت ثبت شده از سوی مالک)، اقدام به وضع ماده 13 آیین نامه اصلاحی 1337 کرد. ماده مذکور اینچنین مقرر می داشت: " در صورتی که علامت ثبت شده برای محصولات مقرر در ماده 1 قانون ثبت علائم و اختراعات 1310 ظرف سه سال از تاریخ ثبت از طرف صاحب علامت یا قائم مقام یا نماینده قانونی یا نماینده قانونی او بدون عذر موجه، مورد استفاده تجارتی در ایران یا در خارجه قرار نگیرد، هر ذینفعی می تواند ابطال آن را از دادگاه شهرستان تقاضا نماید." ماده مذکور د رتاریخ 26/11/1382 طی دادنامه شماره 453 کلاسه پرونده 81/251 هیات عمومی دیوان عدالت اداری ابطال گردید و عملا تا زمان تصویب ماده 41 قانون جدید03/11/1386 ، وضعیت قبل از تصویب ماده 13 آیین نامه اصلاحی قانون ثبت علائم و اختراعات 1337 حاکم گردید.
مطابق بند 1 فقره ج ماده 5 کنوانسیون پاریس نیز : "اگر در کشوری استعمال علامت ثبت شده اجباری باشد، ثبت مزبور را نمی توان ابطال کرد مگر در موردی که مدت کافی گذشته باشد و ذینفع نتواند علل استعمال را ثابت کند." البته به نظر میرسد که "علل استعمال" در این بند صحیح نیست زیرا ذینفع باید جهات عدم استعمال را ثابت یا توجیه کند.
در موافقتنامه تریپس نیز در بند یک ماده19 اینگونه به این امر پرداخته شده است:
"اگر استفاده (علامت تجاری) مستلزم استمرار در ثبت باشد این ثبت ممکن ایت تنها پس از اینکه حداقل سه سال مستمر از این علامت استفاده نشد لغو گردد، مگر ...." با جمع بندی مطالب بالا به این نتیجه میرسیم که درخ.است ابطال علامت دیگری با شرایطی و در مهلت مقرر تحت عنوان عدم استعمال از دادگاه امکانپذیر است. در اینجا این صاحب علامتاست که باید استعمال علامت را توسط خویش اثبات نماید.