در ادامه پست قبل با عنوان علائم تجاری و تکالیف ناشی از مارک (1) موسسه دارایی های فکری و فناوری پلکان در این پست ادامه مطلب را برای شما عزیزان قرار داده است.
مارک تولید و آرم خدمات و کاربری آنها امروزه تقریبا فراگیر شده است و استفاده از مارک، همان طور که اشاره شد، به آزادی گردش کالاها و محصولات و همچنین به آزادی رقابت سالم در جهان اقتصاد، کمک خواهد کرد. لذا علاوه بر تمایز بخشی محصولات و تولیدات مشابه از یکدیگر، علامت یا مارک، معیاری برای ارزیابی صلاحیت و استعداد یک علامت صنعتی یا تجارتی و یا خدماتی خواهد بود و با این ترتیب بسیار منطقی است یک علامت تجاری و یا خدماتی وقتی صلاحیت مارک تولید یا خدمات را کسب کند که آمادگی انجام وظایف خود را داشته باشدو بتواند وظیفه مربوط را درست انجام دهد. بنابراین هرگاه شخصی از علامت شخص دیگری استفاده کند ولی این علامت وظیفه یا کاربرد مارک اصلی را نداشته باشد، خصوصا تضمین کننده اصالت تولید نباشد،در زمینه تضمین کیفیت تولید کالا و ارائه خدمات از طریق مارک یا علامت تجاری، میتوان گفت، اگرچه از نظر حقوقی با توجه به وظیفه ای که مارک در تشخیص و معرفی اصالت تولید برعهده دارد، میتوان به طور غیر مستقیم، تضمین کیفیت تولید و یا ارائه خدمات مطلوب و منطقی را به آسانی استنباط کرد؛ زیرا تضمین کیفیت به نوبه خود یک وظیفه جانبی یا تبعی مارک تولید است و به طور مسلم مصرف کننده در خرید یک محصول یا استفاده کننده از خدمات یک آرژانس خدماتی که دارای مارک یا آرم ثبت شده یا دارای آرم معروف، انتظار داردکه کالا و محصول آرم دار، کیفیت لازم و اصالت مورد نظر را دارا باشد و از یک آرژانس خدماتی نیز انتظار داردکه خدمات مطلوب به وی ارائه گردد و اگر در این زمینه به هدف خود نرسد، طبیعا تمایل پیدا خواهد کرد به دنبال محصول دیگری برود و یا به موسسه خدماتی دیگری کشانده شود تابتواند از خدمات یا محصول یا محصول مارک دار بهتریاستفاده کرده، او را به هدف خود برساند و اطمینان پیدا کند که خدمات مطلوب و مورد نظر به وی ارائه خواهد شد.
بنابراین در بازار معاملات و جهان اقتصاد، عملا وظیفه اساسی مارک یا علامت تجارتی، صنعتی یا خدماتی عبارتست از معرفی و شناساندن اصالت تجارتی تولیدات یا خدمات مطلوب با این هدف که برای مشتری و مصرف کننده، امکانات انتخاب محصولات بهتر مارک دار یا خدمات مشخص شده به وسیله مارک را فراهم سازد.
حال اگر مصرف کننده با انتخاب و مصرف محصول دارای مارک معین به هدف مثبت خود برسد، نسبت به آن مارک وفادار خواهد ماند و اگر به هدف خود دسترسی پیدا نکند، به طور مسلم به دنبال انتخاب دیگری خواهد رفت و مارکی را که تجربه کرده و مفید تشخیص نداده باشد، کنار میگذارد و حتی ممکن است به زیان آن مارک تبلیغ کرده و به اعتبار و ارزش آن مارک لطمه وارد کند. بنابراین صاحب مارک تولید یا خدمات برای حفظ اعتبار خود وتوفیق در میدان رقابت مشروع اقتصادی و حفظ مشتریان و مصرف کنندگان و از دست ندادن آنها و همچنین حفظ منافع خود و مشتریان، لازم است به اصالت تولید و کیفیت محصولات و خدمات توجه و دقت کافی داشته باشد و موجبات دلسردی و یاس مصرف کنندگانن را فراهم نسازد. با این ترتیب باید محصولات مارکدار، اصالت و کیفیت تولید دائم و پایدار داشته باشد و این کیفیت و اصالت تولیدات و خدمات هرگز موقتی نباشد تا انتظارات مشتری برآورده شده و سبب جلب مشتریان نیز گردد. یعنی ادامه این رویه به نفع تولیدکنندگان و ارائه کنندگان خدمات است؛ زیرا باعث میشود که از بی اعتقادی مصرف کنندگان جلوگیری شود و آنان را نسبت به مصرف محصولات و استفاده از خدمات صاحب مارک و آرم وفادار نگاه دارد.
حمایت از مارک باعث تشویق و تحریک تولیدکنندگان کالا و ارائه کنندگان خدمات در جهت حفظ کیفیت محصولات و سبب سوق دادن آنان به سمت ارتقاء کیفیت تولیدات و خدمات خواهد شد. بنابراین در عمل و در میدان رقابت مشروع اقتصادی یکی از وظایف غیر مستقیم مارک تولید و علامت تجارتی و خدماتی، تضمین کیفیت است، هرچند از جهت ضمانت اجرای حقوقی، شاید چندان پایگاه موثری نداشته باشد و از مشتریان و مصرف کنندگان به قدر لازم حمایت به عمل نیاید. ولی ضمانت اجرایی عملی تخلف صاحب مارک در کیفیت تولید کالا همان فرار مشتری، مصرف نشدن محصول و در نتیجه شکست بازار فروش کالا و ضربه شدشد وارد شدن به محصول صاحب مارک است. به عبارت دیگر ضمانت اجرای مطمئن و موثر کیفیت تولید محصولات مارکدار همان ضمانت اجرای اقتصادی است که از طریق بازار به صاحب مارک تحمیل میشود و تخلف به قیمت از دست دادن مشتری منجر میشودمگر این که تغییر دادن کیفیت تولید یا ارائه خدمات، عنوان تقلب و یا تزویر پیدا کند و با تبلیغات اغوا کننده ای سبب گمراهی و اغفال مشتری شده و عنوان کیفری به خود بگیرد، که در این صورت، ضمانت اجرای و حقوقی و کیفری پشتیبان و حامی مصرف کنندگان خواهد بود و تفاوتی وجود نداردکه تولیدکننده محصول یا ارائه دهنده خدمات، صاحب اصلی مارک یا علامت باشد یا موسسات تحت نظر و کنترل وی محصولی را تولید و به بازار با همان مارک عرضه کنندو یا خدماتی را ارائه دهند؛ زیرا مصرف کننده به مارک توجه دارد نه به تولید کننده محصول یا ارائه دهنده خدمات. البته تضمین کیفیت کالای مارک دار طبیعتا مطلق نخواهد بود و تولید کننده آزاد است و میتواند در کیفیت کالای مارک تغییراتی ایجاد کند و این تغییرات را باخطرات و پذیرش ریسک آن انجام دهدکه معمولا در مبارزه رقابتی تولیدکنندگان با فراست و وظیفه شناس و متخلق به اخلاق بشر دوستانه، تغییرات را در جهت ارتقاء سطح کیفیت تولید انجام خواهند داد ولی هستند بسیاری از تولیدکنندگان و ارائه دهندگان خدمات که به منظور رسیدن به سود های کلان غیر قانونی و نامشروع فوری،بدون در نظر داشتن مصلحت جامعه و منافع مشتریان و مصرف کنندگان، اقدام به کاستن و پایین آوردن کیفیت تولید میکنند و به دنبال تحصیل درآمدهای فراوان ناسالم گام برمیدارند و به فکر سلامت جامعه و حتی جان مصرف کنندگان نخواهد بود. به طور مثال گاهی اقدام به تولید خودروهایی میشود که هیچگونه تضمین در جهت حفظ جان سرنشینان اتومبیل ها و یا افراد ثالث وجود ندارد و پایین آمدن کیفیت تولید باعث اتلاف جان و مال مردم جامعه خواهد شد و در نهایت متضرر اگر اقدام قانونی به عمل آورد تا حدودی تولیدکننده مجبور به جبران خسارت میشود ولی کماکان به فعالیت غیر انسانی خود ادامه میدهد و اقدام پیشگیرانه ای در بعضی از کشورها صورت نخواهد گرفت. هرچند در جهان امروز و دنیای آزاد اقتصادی، این گونه کشورها بسیار نادرند؛ به فرض که مارک زمینه ساز تضمین قانونی کیفیت تولید نباشد طرح های اقتصادی مارک ها در زمینه کیفیت محثول با خود تضمینی به همراه دارد و به طور مستمر و گاهی به طور روزانه مشتریان و مصرف کنندگان را در سیستم آزاد اقتصادی از جهت انتخاب محصول و فعالیت های تجارتی و خدماتی هدایت میکنند و در واقع کیفیت تولید، در صورت عدم تضمین قانونی،مشتریان را از جهت روانی و ذهنی و پیداکردن اعتماد و یا از دست دادن اعتماد، تضمین خواهند کرد و تولیدکننده را وادار به حفظ کیفیت پایدار کالا یا خدمات و ارتقاء کیفیت خواهند نمود.
در نظام حقوقی ایران راجع به تضمین اصالت تولید و خدمات و همچنین اصالت کیفیت آنها حکم صریحی وجود ندارد. در جدول طبقه بندی علائم صنعتی و تجاری جدید منطبق با طبقه بندی بین المللی کالا و خدمات که طبق موافقتنامه نیس با توجه به تنوع کالا و خدمات در سال 2002 به 45 طبقه افزایش پیدا کرده. و از سال 1382 طبقه بندی جدید در ایران پذیرفته شده است نیز در زمینه تامین اصالت تولید و تضمین کیفیت کالا حکمی مشاهده نمیشود و در قانون جدید ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 نیز راجع به ضمانت اجرای تخلف از مبداء تولید و اصالت یا کیفیت کالا ضابطه ای پیش بینی نگردیده است هرچند در بند ب ماده 30 این قانون، در تعریف علامت جمعی و خصوصیات آن آمده است که: " علامت جمعی یعنی هر نشان قابل رویتی که بعنوان علامت جمعی در اظهار نامه ثبت معرفی شود و بتواند مبداء و یا هرگونه خصوصیات دیگر مانندکیفیت کالا یا خدمات اشخاص حقیقی و حقوقی را که از این نشان، تحت نظارت مالک علامت ثبت شده جمعی استفاده کند." و با این که در این بند به مبدا و کیفیت کالا و خدمات اشاره ای شده است، ولی در زمینه تخلف از مفاد اظهارنامه، چه از جهت مبداء تولید و چه از جهت کیفیت کالا، حکم و ضمانت اجرای صریحی وجود ندارد. در موارد قابلیت ابطال علائم صنعتی و تجارتی و خدماتی پیش بینی شده در مواد 41 و42 و43 قانون جدید نیز به موضوع بحث، یعنی تضمین اصالت تولید یا تضمین کیفیت کالا اشاره ای نشده است ولی با توجه به ملاک ماده 44 و مستنبط از مفاد این ماده میتوان به مسئولیت یا ضمانت حقوقی تخلف از کیفیت یا عدم مرغوبیت کالا و ارائه خدمات ناشی از علامت تجاری معتقد گردید.